Mustafa Kemal Atatürk 1919’da Samsun’a yanlışsız yola çıktığında bir milletin yazgısını şekillendirmek üzere harekete geçtiğinin farkındaydı elbette. Kurtuluş Savaşı ve akabinde Cumhuriyet’in ilanıyla gelişen süreci 1927’de kaleme aldığı Nutuk ile bütün detaylarıyla anlatmıştı Atatürk.
İşte o Nutuk şu sıralar çok farklı bir formatla karşımıza çıkmaya hazırlanıyor. Bestekar Serdar Yalçın’ın bestelediği, librettosunu Aytaç Yalman’ın kaleme aldıığı eser İş Sanat sahnesinde izleyiciyle buluştu. Konser öncesi yapıtın bestekarı Serdar Yalçın’a sorularımızı yönelttik.
Serdar Yalçın tıpkı vakitte orkestrayı da yönetti
– Her şeyden evvel bu türlü değişik bir oratoryo fikri nasıl doğdu, oradan başlayalım mı?
Nutuk ile ilgili çalışmayı uzun müddettir dilek ediyordum. Librettosunun yazılması için çeşitli isimlere de teklifte bulunmuştum, ama denemek istemediler, bunu da makul karşılıyorum. Nutuk 33 saatlik bir metin. 33 saatlik bir konuşmayı 1 küsur saate indirebilmek libretto yazma kademesinde çok güç bir iş. O periyotta arayıştayken, bana Aytaç Yalman Paşa’yı hatırlattılar. Kendisinin iki librettosunu da şef olarak yönetmiştim. Asker olduğu için, Atatürk’e yakın his ve kanılar içinde olduğu için, hem harp hususlarına hem de başka sosyolojik ve siyasal mevzularına hâkimiyeti olduğu için bir görüşmeye gittim.
Benim için kıymetli olan, son noktada libretto müellifiyle uyumlu çalışabilmektir. Bestekarın isteklerine, ahenk sağlayacak bir librettist bulmak o kadar kolay değil. Çok uyumlu bir konuşma geçti ortamızda. Esasen bu mevzularda çalışmaları vardı, ilgili örnekleri verdi. Birlikte çalışmaya başladık. Paşamız hiçbir söylediğimi ikiletmedi, onun bilgilerinin de ben altından kalkabildim. Böylelikle libretto yazılabildi. Nutuk çok daha fazla okunmalı, gençliğin çok daha fazla şuurunda olması gereken bir eser. Cumhuriyetimizin kuruluşunun temel yapıtlarından biri. Onu sahiden okuyarak anlayabilirsiniz, Atatürk’ün ne zorluklardan geçtiğini, bu etaplara nasıl geldiğini… Sorunuza dönecek olursak fikir benimdi, Aytaç Yalman ile bir ortaya geldik ve bu yapıtı yarattık birlikte. Ancak maalesef kendisini geçen sene kaybettik.
– Evet, Aytaç Yalman geçen yıl vefat etti ve ne yazık ki bu tarihi temsili göremedi. Aslında onun daha güzel yanıtlayacağı bir soru olurdu elbette ancak biz yeniden de soralım; libretto yazılırken Nutuk’un uyarlanması nasıl oldu, hangi kısımlar alındı, hangileri dışarıda bırakıldı?
Yanıtlaması teknik olarak kolay bir soru değil. Nutuk’un pahasını kaybetmeden, tarihi gidişatı bozmadan, bestelenmeye uygun kısaltmalar yaptık, bunlarda da Paşa’yı yönlendiren benim. Nutuk’un en vurgulu ve söylenmesi gerektiğini düşündüğümüz kısımlarını, müziğe de uyarlanabilme imkânı veren kısımlarını seçtik. Yapıtı sahnede izleyen biri bana “Nutuk’tan şu kısım niçin yok diyebilir”, bunu söyleyenlerin 33 saatlik bir yapıtı 1 saate indirmenin getirdiği zorlukları anımsamasını isterim.
‘ATATÜRK’Ü BAS SESLENDİRDİK’
– 100 kişilik bir orkestra ve koro vazife alıyor oratoryo için. Sahnelenmeye dair neler söylebilirsiniz?
Nutuk Oratoryosu deyince, bir oratoryo sahnede nasıl olursa, olağan bir klasik senfonik orkestra sistemi, altta bir koro, önde solistler var. Ben Atatürk olarak bas sesi tercih ettim, kayıtlardan duyup Atatürk’ün sesi çok inceydi, neden tenor değil de bas? Ben bas sesini kullanmayı seven bir besteciyim. Nutuk’u anlatırken de çok tenoral numaralar yapmaya gerek duymadım. Atatürk’ün sesinin de sanıldığı kadar ince olduğunu düşünmüyorum. Eski kayıtlarda süratli dönen plaklar yüzünden sesler çok ince, eski sopranolar da çok tiz sesliymiş üzere gelir. Ancak o büsbütün teknik bir durum.
– Seslendirenleri de sayalım isterseniz…
Sahnede Gökhan Ürben (bas), Hüseyin Likos (tenor) Hande Soner Ürben (soprano) ve Deniz Erdoğan Likos’tan (mezzo-soprano) oluşan bir solist topluluğu var; 3 anlatıcı akışa nazaran Nutuk’ta geçen çeşitli isimleri de seslendiriyorlar. 4. sesimiz, yani bas olan, Atatürk’ü seslendiriyor.
‘ARYA DA VAR, RAP DE’
– Oratoryonun bestelenmesi basamağından da kelam edebilir misiniz biraz, nasıl bir çalışma yürüttünüz?
Müzik formunda şöyle bir şey var; Nutuk şiir değil, konuşma. Birtakım yerlerini şiirmiş üzere arya formuna dönüştürdüm. Birçok yerde müzik üstü konuşma var, hatta “rapvari” bir biçim var. Rapvari konuşmayı korodan da dinleyeceksiniz, solistlerden de. Zira çok uzun bir anlatı ve o anlatıda ne kadar çok şey söyleyebilirsek düzgün olur mantığıyla yaklaştım. Hepsini müziklemek değil, ritim de kullanarak çözmeye yönelik bir sonuca vardım. Çok önemsediğim Nutuk’un sonunda yer alan Gençliğe Hitabe’yi ise hiçbir kısaltma yapmadan kullandım.
– Oratoryoyu geniş kitlelerle de buluşturmayı düşünüyor musunuz?
Şöyle bir hayalim var her 19 Mayıs’ta, 29 Ekim’de, 10 Kasım’da operalarda repertuvar düşünülür, aranır. Bir Muammer Su’nun İzmir’in Kavakları, İzmir Marşı, 10. Yıl Marşı, Dağ Başını Duman Almış bunlar dışında bir şey bulunamaz. Bunlara önümüzdeki vakit içerisinde Gençliğe Hitabe için bestelediğim Gençlik Marşı da katılırsa çok memnun olurum.