Dünyanın en büyük aşı üreticisi Hindistan, pandeminin ikinci dalgasıyla uğraş etmeye çalışırken, Covid-19 aşısı imalatındaki amaçlarını tutturmakta zorlanıyor.
Ülkenin batısındaki Maharashtra eyaletinde bulunan Pune’deki Serum Enstitüsü (SII) her ay 100 milyon doz AstraZeneca aşısı imal ederek, fakirleri ve tehdit altındakileri aşılamak için başlatılan global teşebbüse dayanak olmayı taahhüt etmişti.
Lakin ülke kriz yaşarken, Hindistan hükümeti SII’ın stoklarını ihraç etmesini yasakladı ve aşıları kendi vatandaşlarına ayırdı. Memleketler arası baskılar ve peş peşe görüşmelere rağmen, Salı günü Başbakan Narendra Modi hükümeti, İngiltere’ye beş milyon dozluk AstraZeneca aşısının gönderilmesini engelledi.
Hindistan’ın Mart ortasında Covid-19 aşılarının ihracını kısıtlama kararı, aşı konusunda bu ülkeye bağımlı Asya ve Afrika ülkelerinde meşakkate yol açtı. İhracatın tam manasıyla ne vakit başlayacağı ve Hindistan’ın biriken siparişleri siparişleri nasıl eriteceği meçhul.
Hindistan Dış Münasebetler Bakanlığı’na nazaran Mart-Nisan ortasında Covid aşısı ihracatı yüzde 93 azaldı ve 28 milyon dozdan iki milyon doza düştü. Düşüş Mart ortasında, ülkedeki aşı programına öncelik verileceğiyle ilgili haberlerin gelmesinden haftalar evvel başladı.
SII’ın aşı tedarikinde ve ihracatındaki eksikliği, dünya genelinde hissediliyor. Krizden başta Afrika ülkeleri olmak üzere 60’dan fazla ülke etkilendi.
Yıl sonuna dek Hindistan dahil düşük gelirli ülkelere iki milyar doz aşı ulaştırmayı amaçlayan Covax programını yöneten global aşı ittifakı Gavi, aşı tedarikini geliştirmek için öteki yerlere bakmaya başladı.
Bir Gavi Sözcüsü “Covax artık Hindistan Serum Enstitüsü tarafından üretilen aşıların teslimatını beklemiyor. SII’ın Covax’a Şubat ve Mart aylarında toplam 110 milyon doz aşı vermesi gerekiyordu. Bunun yalnızca 20 milyon dozu teslim alındı” dedi.
Sonuç olarak Mayıs ayındaki teslimattan faydalanmayı bekleyen ülkelerin aşı tedarikinde gecikmeler oldu. Gavi bu ülkelere, bu aşıları Haziran sonu alabileceklerini bildirdi.
Geçen hafta Gavi, SII’ın açığını kapatabilmek için öbür aşı tedarikçileriyle, Moderna ve Novavax ile toplam 850 milyon dozluk bir muahede imzaladı.
SII’ın CEO’su Adar Poonawalla, iktidardakileri, bakanları ve iş dünyası önderlerini, Covishield (AstraZeneca aşısının Hindistan’daki adı) için kendisini taciz etmekle suçladı.
Times gazetesine konuşan Poonawalla “Tehdik demek hafif kalır. Beklenti ve saldırganlık görülmemiş seviyelerde. Çok bunaltıcı. Herkes aşı alması gerektiğini düşünüyor. Onlardan evvel neden diğer rastgele bir kimsenin alması gerektiğini anlayamıyorlar” dedi.
Pandeminin birinci günlerinde Poonawalla bir kumar oynamış ve 800 milyon dolar harcama yaparak SII’ın üretim kapasitesini yılda 1,5 milyar dozdan 2,5 milyar doza çıkartmıştı. AstraZeneca’yla muahede yaptığında da kazanmış üzere görünüyordu.
Lakin ülke, yıkıcı bir ikinci dalgayla başa çıkmaya çalışırken, SII ve Poonawalla’nın kendisi tartışmaya açıldı.
Mukavele kurallarına uymadığı için Serum Enstitüsü’ne, dünya genelindeki birtakım ülkeler tarafından dava açıldı ve AstraZeneca, Nisan ayında gecikmeler nedeniyle yasal bildirimde bulundu.
Poonawalla İngiltere seyahatlere mani koymadan kısa müddet evvel, eşinin yaşadığı ve çocuklarının eğitim gördüğü Londra’ya uçtu. Tehdit savlarından sonra Londra’ya gittiğini söyleyen CEO “uzun bir müddet kalacağını” söyledi.
Poonawalla, krizin ortasında Hindistan’ı terk etmekle suçlanırken, seyahatinin kısmen İngiltere’deki iş taahhütlerinden olduğunu belitti.
Genel bir ihracat yasağı yok, lakin ihracatın ne vakit ve ne ölçüde geri döneceği meçhul.
Our World in Veri istatistikleri, aşı külfeti nedeniyle Hindistan’daki aşı programının yavaşladığını gösteriyor. Bu durum, ihracatı geciktirebilir.
Gecikmeler ve belirsizlik, aşı için peşin ödeme yapan Nepal ve Bangladeş üzere ülkeleri endişelendirdi.
Nepal gazetesi Kathmandu Post’a nazaran Hindistan’a ihracatı kısıtlamasının akabinde, ülke aşı programını durdurdu.
Hindistan 1 milyonu ticari mutabakatlarla olmak üzere Nepal’e yaklaşık 2,5 milyon doz aşı verdi. Kathmandu Post, Nepal’in fiyatının yüzde 80’ini ödemiş olmasına rağmen, Hindistan’dan hala bir milyon doz aşıyı alamadığını yazdı.
Haberde “Nepal, 65 yaşın üzerindeki 1,35 milyon bireye ikinci dozlarını Mayıs’ta yapmayı planlıyor, fakat hükümetten kâfi aşı stoğu yok” denildi.
Hint gazetesi The Hindu da Nepal Dışişleri Bakanı Pradeep Gyawali’nin, Hindistan teslimatı süratle yapmazsa ülkesinin yaşlı nüfusunu aşılayabilmesinin mümkün olamayacağını söylediğini yazdı.
4 Mayıs’ta Bangladeş gazetesi Dhaka Tribune, Oxford-AstraZeneca aşısının bu aşılama süratiyle 10 gün içinde biteceğini ve 1,5 milyon kişinin ikinci doz aşılarını olmak için Hindistan’dan yeni teslimat beklemek zorunda kalacağını bildirdi.
Haberde “Bangladeş, prosedürü tamamlayabilmek için 2,79 milyon doza daha gereksinim duyduğundan bir kriz yaklaşıyor” sözleri yer aldı.
Hindistan’ın Economik Times gazetesine nazaran Hindistan’dan geciken ihracat yüzünden Bangladeş aşı kayıtlarını almayı durdurdu. Haberde Bangladeş’in Çin’in Sinopharm ve Rusya’nın Sputnik aşılarına acil kullanım onayı verdi.
Dünya Sıhhat Örgütü, Çin imali Sinopharm aşısına geçtiğimiz günlerde acil kullanım onayı verdi ve böylelikle Covax inisiyatifine katılması için gereken koşullardan biri karşılanmış oldu.
Onayın üç gün akabinde Çin Dışişleri Bakanlığı Söscüsü Hua Chungying, ülkenin Covax’a 10 milyon doz aşı vereceğini söyledi.
Dünya genelindeki birtakım ülkeler de Sinopharm aşısı almak için Çin ile mutabakatlar yapıyor. Buna, kendi topraklarında aşının üretim hakkını alan Mısır da dahil.
Mısır Sıhhat Bakanı Hala Zayed, Mısır’ın hem yerli kullanım hem de Afrika ülkelerine ihracat için bir üretim merkezi olmasını umduğunu belirtti.
Uzmanlar, Afrika’daki Covax dağıtımında sorun yaşandığını söylüyor. Afrika Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi (Africa CDC) kıta nüfusunun yalnızca yüzde 1’ine birinci doz aşı yapıldığını ve yalnızca yüzde 0,37’nin iki dozu birden olduğunu belirtti. Avrupa’da nüfusun yüzde 20’si, ABD’de ise yüzde 25’i birinci doz aşılarını oldu.
Our World in Veri’ye nazaran 4 Mayıs itibariyle, dünya nüfusunun yalnızca yüzde 8’i birinci doz aşıyı olabildi. Tüm aşıların yüzde 80’i ise en güçlü 10 ülkede yapıldı.
Covax şimdiye kadar 122 ülkeye 58 milyon doz aşı yolladı. Lakin Hindistan’daki durum arzın talebi karşılayamaması manasına geliyor.
Gavi’nin CEO’su Dr. Seth Berkley, Hindistan’daki ihracat kısıtlaması yüzünden programlarının 150 milyon doz gerisinde kaldıklarını ve bunun gelecek ay 190 milyona çıkacağını belirtti.
Covax’ın aşı tedarikinin yüzde 90’ı AstraZeneca’ya dayalıydı. Novavax ve Moderna’yla yapılan yeni mutabakatlarda teslimatların en erken Temmuz’da yapılması bekleniyor.
Covax bu ortada fazla aşı satın alan güçlü ülkelerin bağışlarına bağımlı olacak. Örneğin İsveç, acil gereksinimin karşılanabilmesi için parasını ödediği 1 milyon doz AstraZeneca aşısını Covax’a verecek.
Hindistan’daki kısıtlamaların tesirleri en çok da Covax’a bağımlı olan Afrika’da hissediliyor.
Africa CDC’nin Yöneticisi Dr. John Nkengasong “Aşı durumu, Hindistan’daki vaziyet yüzünden güzelce karıştı. Hindistan’da olanları dehşetle izliyoruz ve Hindistan’dan kısa müddette aşı gelmesini beklemiyoruz” dedi.