AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kararıyla Türkiye’nin çekildiği İstanbul Kontratı, bugün 10’uncu yıldönümüne girdi. İstanbul Kontratı olarak bilinen “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Uğraşa Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi” 11 Mayıs 2011 yılında imzaya açıldı. İstanbul Sözleşmesi’ni birinci imzacısı olan Türkiye, çekilen de birinci ülke oldu. 2014 yılında yürürlüğe giren mukaveleyi 33 ülke onayladı. Halihazırda, imzacı olup onay vermeyen 12 ülke bulunuyor.
Türkiye, çekilme kararını tartışırken kimi Avrupa ülkelerinde de mukaveleye karşı misal argümanlar üretiliyor. ODTÜ Öğretim Üyesi, Siyaset Sosyoloğu ve BM Bayanlara Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi (CEDAW) Üyesi Prof. Acar ve İnsan Hakları İzleme Örgütü Türkiye Raportörü Emma Sinclair Webb, dünya genelindeki bayan hakları savunucuları tarafından bir dönüm noktası olarak takdir edilen İstanbul Sözleşmesi’nin yıldönümünde, Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
MUHAFAZAKAR VE ÖZCÜ YAKLAŞIMLAR
Kimi Doğu Avrupa ülkelerinde İstanbul Sözleşmesi’ne karşı yaklaşımlar ortaya çıktı. Temelde bu aksiliğin sebebi nedir?
Aksiliğin sebebinin “Aynı muhafazakârcı ve özcü yaklaşımlarından kaynaklandığına” işaret eden Acar, “Yani toplumsal cinsiyet anlayışını kabul etmemek, ‘dünyada yalnızca bayanlar ve erkekler vardır bu da biyolojik cinsiyettir’ demektir. Bunun dışında bayanlar ve erkekler için toplumsal cinsiyet üzere bir şeyden bahsetmeyi kabul etmiyorlar. Kontrat de tam da bundan bahseder. Açıkça toplumsal cinsiyet, toplumun bayanlara ve erkeklere yüklediği roller, beklentiler ve ona ait kıymet yargılarıdır diyor. Bunlar da eşitsizdir. Bu eşitsizlikten de ayrımcılık ve ona bağlı olarak şiddet çıkmaktadır diyor. Bunu da muhafazakâr dünya görüşüne sahip olanlar reddetme yoluna gidiyorlar. Yüz yıllar içerisinde kadınlık ve erkeklik rollerinin değişmediğini kim söyleyebilir? Ya da A toplumundan B toplumuna bunlar değişmeyen biyolojik olarak belirlenen ve herkes için tıpkı olan rollerdir diyebilir miyiz?” değerlendirmesinde bulundu.
SAĞ POPÜLİST İDEOLOJİLER
Webb ise bu durumu, “Bu mukavele bayana şiddet ve aile içindeki şiddeti engellemek için yapıldı. Hükümetler bayanları gereğince koruyamıyor. Bu yüzden bu mukavele kıymetlidir. Bütün bu ülkelerde -Macaristan, Polonya, Ukrayna ve Türkiye- bayan hakları hükümetin önceliği değil. İdeolojik olarak bir ‘kutsal aile’ kavramı yarattılar. Kaldı ki aile kavramı mukaveleyle çelişmiyor. Polonya ve Macaristan’da iktidara gelenler ya sağ popülist ideolojileri sahipleniyor ya da hakikaten ideolojik olarak bayanlar için eşitliği tanımak istemiyor” halinde kıymetlendirdi.
‘ÇOK FARKLI NOKTADAYIZ’
Mukavele yapılmasını Avrupa Konseyi’ne öneren uzman kümesindeki isimlerden biriydiniz. Tıpkı vakitte mukavele metnini yazan ve müzakere eden heyetteki Türkiye temsilcisiydiniz. Mukavelenin birinci imzacısı olan Türkiye, kontrattan fesihe nasıl geldi? Sizce bu dönüşüm nasıl yaşandı?
Feride Acar, “Bunu açıklamak güç, fakat takip ettiğim kadarıyla ülkede bir iç siyaset problemi haline geldi. Türkiye’nin bayana yönelik şiddet kontratını kabul etmek için gösterdiği uğraşlar çok gerilerde kaldı. Artık değişik şeyler konuşulur oldu” dedi.
Acar açıklamasını, “Geldiğimiz nokta bakımından; 10 yıl evvel bu mukaveleyi imzalayan Türkiye’den çok farklı bir noktadayız. O zamanki Türkiye, bu türlü bir kontratın Avrupa’da yapılmasında ön saflarda rol almış bir ülkeydi. Bu türlü bir kontratın yapılmasını en çok destekleyen devletti. Hatta, bunu mümkün kılandı, zira mukavele, Türkiye’nin başkanlığı periyodunda Avrupa Konseyi’nde kabul noktasına geldi. Herhalde, önemli bir siyaset değişikliği var ki artık bu durumla karşı karşıyayız” formunda sürdürdü.
MUKAVELE ARAÇ OLARAK KULLANILDI
Nasıl bir siyaset değişikliğinin de gerçekleştiğini pahalandıran Acar,”En genel sınırlarıyla söyleyebileceğim şu: her mevzuda kutuplaşmaya gidiyoruz. Mukavele de bir kutuplaşma ekseni olarak birileri tarafından ortaya atıldı. Her türlü kutuplaşmanın kendilerine siyasette takviye getireceğini düşünenler tarafından da mukavele bir araç olarak kullanıldı maalesef” dedi.
Kontrata karşı çıkanlar ise çoğunlukla “toplumsal cinsiyet” ve “cinsel yönelim” üzere sözlerin kabul edilemez olduğunu söylüyor. Tıpkı vakitte kontratın bir bütün olarak aile yapısına ziyan verdiği argüman ediliyor. Siz bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Acar, “Bu tıp ithamların veya itirazların asla önemli bir karşılığı olduğunu düşünmüyorum. Belirttiğiniz üzere bu kontratın başından sonuna kadar, birinci gününden itibaren yapılma sürecinin içerisinde olmuş bir beşerim. Sonrasında da GREVİO’nun başkanlığındayken 4 yıl uygulamasını yürüttüm. Mukavelede, toplumsal cinsiyet ve cinsel yönelim tabirleri, bu temellerde ayrımcılık yapılmaması ve şiddet uygulanmaması gerektiğini söyleyen husus de yer alır.
Yani genel bir insan hakları anlayışı içerisinde rastgele bir özelliğinden dolayı insanlara ayrımcılık yapılmaması, şiddet uygulanmaması gerektiğini söyler. Genel unsur içerisinde din, lisan, ırk, cins, göçmen statüsünde olmak yahut bunun üzere 20 küsur nitelik sayılır. Toplumsal cinsiyet ve cinsel yönelim de bunların içerisindedir. Bunda itiraz edilecek bir şey var mı? Ne yapılsın, bu bireylere şiddet mi uygulansın, ayrımcılık mı yapılsın? Bu türlü bir şeyi maddelerimizde bulundurmaktan niye geri duralım? Bunu anlamak mümkün değil…” sözlerini kullandı.
TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANIR
Bu mukavelesinin hedefini ve değerini bir kere daha vurgulayabilir miyiz?
“Sözleşmenin maksadı, bayanlara yönelik şiddeti ve konut içi şiddeti önlemektir. Dolasıyla, mukavelenin en ayrıcı özelliği bayanlara yönelik şiddetin, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklandığını söylemesidir” sözlerini kullanan Acar değerlendirmelerini şu halde sürdürdü:
“Toplumlarda eşitsizlik var. Bu eşitsizlik kendisini bayana yönelik şiddet olarak gösterir. Dolasıyla, toplumda her boyutuyla toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak gerekir ki bayanlara yönelik şiddet gerçek manada önlenebilsin. Bu tıp şiddet, kimilerinin dediği üzere erkeklerin gündelik hayatta ‘bunaltıcı durumlar içerisinde oldukları’, ‘içki içtikleri’ yahut kişisel psikolojileri nedeni ile uyguladıkları bir davranış değildir. Öbür bir deyişle erkek şiddeti ferdî yahut kişisel faktörlerle izah edilecek bir durum değildir. Yalnızca Türkiye için değil, bütün dünyada da böyledir. Burada tarihten gelen toplumsal bir gerçeklik var; o da toplumsal cinsiyet eşitsizliğidir. Kontrata karşı çıkanların “cinsel yönelim” yahut “aile” üzere bahisleri öne sürmelerinin nedeni aslında toplumsal cinsiyet eşitliğine karşı olmalarından kaynaklıdır. Kontrat hakkında aile kurumunu bozduğu yahut zedelediği üzere bir argüman nasıl ortaya atılabilir? Güçlü aileler, içerisinde şiddet olmayanlardır. Bayanların ve erkeklerin birbiriyle eşitlik içerisinde alaka kurdukları aileler güçlüdür.”
İÇ SİYASETE DAYALI BİR KARAR
Mukavelenin 1 Temmuz’da sona ermesi Türkiye için ne üzere kasvetler doğurur?
Acar, “Burada önemli bir telaş ve keder kaynağı olduğunu” belirterek “Kadınlar artık devletin kendilerini şimdiki kadar bile korumayacağını düşüneceklerdir. Şu anda pek çok bayan bunu düşünüyor. Bayan örgütleri bunun için İstanbul Sözleşmesi’nden vazgeçmeyeceklerini söylemek için seferber olmuş vaziyette… Aslında Türkiye’de devlet bu mukaveleden çıkmakla ‘ben bayanları öbür devletlerin koruduğu üzere korumayacağım’ demiş oluyor. Bu çok üzücü bir şey… “ dedi.
6284’ÜN ALTINDAKİ TAKVİYESİ ÇEKTİ
Acar açıklamalarını, “Tek tek uygulama bazında nelerin, ne vakit değişebileceğini bilmek şu anda güç fakat bu düzgüne hakikat bir gidiş değil. Kontrattan çıkılması daha evvel de bahsettiğim üzere iç siyasete dayalı bir kararla oldu. O bağlamda çok milliyetçi görüşlerin de tesiri var. Bu mukavelenin yabancı kıymetleri içeren ve bize onları empoze eden bir metin olduğunu ve bizim toplumumuza uygun olmadığını milliyetçilik ismine savunanlar da var. Bu kanılarla ‘kendimize uygun, bir düzenleme yaparız’ görüşünü gündeme getiriyorlar. Fakat biliyorsunuz, İstanbul Mukavelesi kabul edildikten sonra ona uygun olarak 6284 sayılı yasa çıktı. Kâfi olmasa da öteki birtakım düzenlemeler de yapıldı. Mukaveleden çekilmenin bu tıp görece olumlu düzenlemeleri nasıl etkileyeceğini şu anda bilmiyoruz ancak bunların altlarındaki kıymetli bir dayanağı çekeceği de gerçek. Neler olacağını adım adım göreceğiz” formunda sürdürdü.
Türkiye, kontrattan çekilmekle polislere, mahkemelere ve savcılara ‘artık bu mevzu bizim için öncelikli değil’ bildirisini verdiğinin altını çizen Webb ise, “Bir bakıma kontrattan çekilmenin gündeme getirilmesinde kutuplaştırıcı bir gayede var. Kendi İslami çevrelerin takviyesini sağlamak için de bu türlü bir karar verildi. Bütün bu ataklar, siyasi emelle kullanılıyor” dedi.