Çok yılın imparatorluğu… “Demokrasinin Beşiği” tarifinin en çok yakıştırıldığı ülkedir İngiltere. Demokrasisiyle de elbette çok övünür. Her bahsin açıklıkla konuşulduğu bir parlamentosu vardır. Derler ki “İngiliz parlamentosu bayanı erkek, erkeği bayan yapmak dışında her şeyi yapabilir.” Bu abartılı övgü, İngiliz parlamentosunun yaptırım gücüne vurgudur.
Kimsenin aklına topu tüfeği alıp parlamentoyu basarak darbe yapılacağı gelmez İngiltere kelam konusu olduğunda. Halbuki çok uzak olmayan bir geçmişte İngiltere bir darbe tehlikesi atlatmıştı. Başında da İngiltere Kraliçesi Elizabeth’in geçen ay ölen eşi Prens Philip’in amcası Lord Mountbatten vardı üstelik.
Yıl 1968’dir. İktidarda Personel Partili Harold Wilson hükümeti vardır. Sol eğilimli bir liberal olan Wilson kimi çevrelerce çok solcudur, hatta Sovyetler Birliği hesabına çalışan biridir. Wilson, 1964’te gelmişti iktidara. Amerikan Merkezi Haber Alma Örgütü’nün (CIA) karşı İstihbarat Kısmı Lideri Jim Angleton, İngiliz İç Güvenlik Örgütü’ne (MI5) Wilson’ın “adı açıklanmayan bir kaynağa göre” Sovyetlere bilgi verdiğini sızdırır. MI5, birkaç yıl boyunca Wilson’ı “KGB ile bağlantılarını” aramak için tekraren araştırmıştır esasen. Wilson, 1940’ların sonları ile 1950’lerin başlarında, Sovyetler Birliği’ne Ticaret Şurası Lideri olarak sık sık ziyaretler yapmıştı. Kuşku uyandıran buydu bazılarına nazaran.
WİLSON ‘KOMÜNİST’ DİYE
Bunun gerçek olmadığı kısa müddette anlaşılmıştır lakin Wilson’a sağcıların diş bilemesine yetmiştir bu argüman. 1968’de ekonomik meselelerle boğuşur haldedir Wilson hükümeti. Üstesinden gelebilmek için silahlı kuvvetlerin harcamalarından kesintiler yapar, faiz oranlarını denetim etme emeliyle kamu harcamalarında azaltmalara masraf, sendikaları da güçlendirir bir yandan. Bazılarına nazaran son derece “solcu” uygulamalardır bunlar.
Ülkenin medya hükümdarı, tıpkı vakitte İngiltere Merkez Bankası’nın yöneticisi Cecil King, bu durum karşısında bir koalisyon hükümetinin başa geçmesinden yanadır. Tüm sermayenin de isteği budur alışılmış. Cecil King, 8 Mayıs 1968’de yanına Personel Partisi’ni desteklediği bilinen günlük gazete Daily Mirror’ın yazı işleri müdürü Hugh Cudlipp ile Merkez Bankası’ndaki gayri resmi danışmanı Solly Zuckerman’ı da alarak Lord Mountbatten’la buluşurlar. King, Dickie lakaplı Lord Mountbatten’a “yeni bir idarenin lideri olmayı kabul edip etmeyeceğini” sorar. Mountbatten, parlamentoda bulunmayan bir idari hünerin kullanılması gerektiğini kabul eder, yani parlamento dışı bir seçeneğe vurgu yapar bu tavrıyla. İsmini da söyler: Acil Durum Komitesi. Darbecilerin kuracakları idarelere daima emsal isimleri koyması ne tesadüf. Bizde de öyledir ya, Ulusal Güvenlik Kurulu, Yurtta Sulh Kurulu üzere.
DİLEKÇELER, MEKTUPLAR…
Bu ortada durumu fark eden Zuckerman, ayrılmak için ayağa kalkarak “Bu ihanettir. Sokak köşelerindeki tüm bu makineli tüfekler ürkütücü. Ben bir devlet memuruyum ve bununla hiçbir ilgim yok” diyerek ayrılır. Söylenenlere nazaran Lord Mountbatten teklifi kabul eder.
Zuckerman gittikten sonra Lord Mountbatten, King ile beraberindekilere Kraliyet At Bölüğü Muhafızları’yla öğlen yemeği yediğini, orada silahlı kuvvetlerdeki moralin ne kadar bozuk olduğunu gördüğünü söyler. Kraliçeye her gün ülkenin durumuyla ilgili çok sayıda mektup ya da dilekçe yollandığını da ekler. Tüm bunlar, tahminen de halkın da bir darbeye nasıl hazır olduğuna inandığını gösterir Lord’un.
Cecil King, bir hükümet değişikliği için kamuyu hazırlama eforunu da eksik etmez. Bu buluşmadan iki gün sonra Daily Mirror’da “Yeter artık” başlıklı bir makale yayımlar. Makalede “Bay Wilson ve hükümeti tüm prestijini, güvenilirliğini kaybetti. Artık tarihin en büyük mali krizi tehdidi altındayız. Bu, rezervlerimiz hakkındaki palavralarla değil, yalnızca yeni bir önder altında yeni bir başlangıçla çözülecektir” der. Uğraşları aksi teper natürel. 30 Mayıs 1968’de yani tüm bunlardan üç hafta sonra işinden kovulur.
İŞÇİYE YER YOK
Yıllar sonra yayımlanan evraklarda Lord Mountbatten’ın nitekim Cecil King’in “hükümetin başı olması” teklifiyle ilgilendiği yazılıdır. O denli ki alınan kararla bütün sıkıntının çözüldüğünü düşündüğü de söyleniyor. Hatta kendi kabinesi için birtakım isimler bile önermiştir. Askerlerin, bankacıların, işadamlarının olduğu bir kabinedir bu. Savunma Bakanlığı’ndan eski Savunma Planları Yetkilisi Hava Mareşal Deryck Stapleton, donanmadan Duncan Lewin, Lloyds Bank Yöneticisi Lord Beeching, işadamı Sir Charles “Dick” Troughton. Bunlara ek olarak İçişleri Bakanlığı Sivil Hizmetler Lideri Sir William Armstrong, Kraliyet Donanması ile ilgilenen İkinci Daimi Savunma Sekreteri Sör Michael Cary, yakın arkadaşı Hammer Sinema Productions’ın lideri Jimmy Carreras’ı da önerir.
Kabineye önerilen isimler ortasında işçileri temsil eden tek bir kişi yoktur. Lord’un başındaki hükümet, günümüzün tabiriyle bir “teknokratlar hükümeti”dir lakin askere, sermayeye dayanan, işçi düşmanı karaktere sahip çok sağcı bir kabinedir.
MOUNTBATTEN’IN TUTKUSU
Mountbatten’ın siyasi tutkuları olduğu biliniyordu kamuoyunda. 1946’da Oxford Üniversitesi’nden fahri diplomasını aldıktan sonra donanmaya dönmek istediği, Avustralya Genel Valisi olmaya niyetlendiği de anlatılır daima. Farkındaysanız, Kraliyet’te eli kolu olmaya benzemeyen, hareket alanı geniş sivil vazifelerdir bunların hepsi. Kelam konusu toplantıyı terk eden çok eski arkadaşı Zuckerman, anılarında daha 1951’de Lord Mountbatten’ın başbakanlığı yapabileceği “en yeterli iş” olarak düşündüğünü söylediğini yazıyor. Bir kokteyl partisinde Zuckerman’a ülkeyi yönetmekte Clement Attlee’den (dönemin başbakanı) daha düzgün bir iş çıkarmış olabileceğini söylemiştir.
Denir ki; 1968 darbe planı daha sonra 1970’ler boyunca siyasetçiler -özellikle Harold Wilson- ile büyük ölçüde MI5’in temsil ettiği “gizli devlet” ortasında devam eden savaşın sadece bir kesimiydi. Bu darbe teşebbüsü gerçekleşmedi. Tarihçiler, olayın uzak yakın tüm şahitleri, durumun son derece önemli olduğunu yıllar sonra ortaya çıkarabildi.
SAS, İDAREYE EL KOYACAKTI
Bir David Stirling vardı. Kıymetli bir askeri ünite olan SAS’ın (Special Air Service) kurucularından. 1970’lerin ortalarında Great Britain 75 isimli bir tertip kurdu. Birçok eski asker, çoklukla SAS üyesi olanları topladı bu tertip çatısı altında. Şayet ülkede bir sivil huzursuzluk hükümet operasyonlarını mahzurlar hale gelirse küme idaresi devralacaktı.
HAVAALANI İŞGAL EDİLDİ
Demokrasi görüldüğü üzere kolay kolay rafa kaldırabilir bir kurumdur. Bu kere iktidarda Muhafazakâr Partili Edward Heath hükümeti vardır. 1970’te seçimleri kazandıktan sonra ülkeyi saran kömür madencilerinin grevinden sonra Heath, vazifesini yenilemek için Şubat 1974’te seçime masraf. Lakin çok az farkla Wilson karşısında kaybeder. O yıl ordu, muhtemel bir IRA (İrlanda’nın bağımsızlığı için savaşan İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu) hareketi için tatbikat gerekçesiyle Heathrow Havaalanı’nı işgal eder. IRA’nın omuzdan atılan füzeleri lakin 50 millik bir menzile sahiptir, havalimanına ulaşmasına imkan yoktur uzmanlara nazaran. Wilson’ın yardımcısı Marcia Williams (sonradan Barones oldu), hükümetin bu tatbikattan haberi olmadığını söyleyerek bunun bir darbe teşebbüsü olabileceğini belirtir.
‘ADA’DAKİ TOPLAMA KAMPI
Kraliçe Elizabeth tam da bu olay olduğunda hükümetin artık nizamı sağlamakta başarılı olamadığı gerekçesiyle silahlı kuvvetlere halkın dayanağını isteyen bir bildiri yayımlar. Öte yandan Shetland Adaları’nda bir toplama kampı kurulmuştur bile.
1974’te İngiliz ordusunun makul kademeleri ortasında hükümete karşı askeri harekât yapma planına dair zımnî bir plan olduğu söylentileri yayılmıştı. Askerlere tüm Britanya’nın sokaklarını işgal etmeleri emredildiği, askeri bir cuntanın ülkedeki kaosa son vermek için idaresi ele alacağı söylenmişti.
Wilson’a vazifedeki son devrinde direkt MI5’in öncülüğünde bir karalama kampanyası başlatıldı. Örneğin yardımcısı Marcia Williams’la alaka kurmakla, komünistliğinin yanı sıra IRA sempatizanı olmakla suçlandı. 1976’daki istifasından 5 hafta sonra, Wilson iki BBC muhabirine, Roger Courtiour ile Barrie Penrose’a, endişelerini anlattı. İstihbarat servislerinde neler olup bittiğinin farkında olmadığını söylediği gazetecilere İngiltere üzere demokratik ülkeleri tehdit eden güçleri araştırmaları gerektiğini söyledi.