Nâzım Hikmet 61 yıllık hayatına 1902’de Selanik’te toplam 17 yıllık mahpusluk hayatınaysa 1928’de Hopa’da başladı Etiler yeni escort
Aranıyordu Sovyetler Birliği’ne kaçmayı başardı Hükümet 1926’da Ceza Maddesi’ni değiştirdi böylelikle 15 yıllık ceza bir yıl mahpus cezasına düşmüş oldu
Nâzım sonrasını 5 Ekim 1928 tarihli Cumhuriyet gazetesinin birinci sayfasında Etiler travestileri şöyle anlatıyor
Buradaki gıyabi mahkumiyetlerimi paka çıkarmak için geldim Memlekete hareketten evvel resmen sefarete müracaat ettim Bir buçuk sene bekledim Hiçbir karşılık çıkmadı Bunun üzerine herçibadabad gelmeye karar verdim Hopa’da Etiler esc bizi yakaladılar
Nâzım yalnız değildi Laz İsmail’le Bilen beraberdi Sonradan TKP genel sekreteri olacak olan İsmail Laz değildi sonraki yıllarda bu lakabı kendisine polisin taktığını söylemişti Hemşinliydi Çamlıhemşin’den
Nâzım 1923’ten Etiler escort beri Türkiye Komünist Partisi üyesiydi O da İsmail de aslında TKP’nin yurt dışındaki partililerin yurda dönmesi kararı uyarınca hareket etmişlerdi Bu karardan muhtemelen devlet de haberdardı
Pekala nasıl yakalandılar
Nâzım Etiler fetiş escort ile İsmail 1928 Temmuz sonunda Sovyetler Birliği Gürcistan sonundan kaçak olarak girdi Türkiye’ye
Büyük ihtimalle Borçka’ya bağlı Maçahel’den hududu geçtiler Burası tam sonun tabanındadır geçmek işten değildir Vaktimizde bile yolların kapandığı kışın bilhassa gebe bayanların doğum sancıları tuttuğunda hududun öte yanından Batum’a indirildiğine dair haberleri görmüşsünüzdür
Kaçaklar buradan Borçka’ya varıp Murgul’a gerçek devam ettiler Bugün bile kullanılabilecek bir güzergâh
Murgul ilçesine varmadan muhtemelen Başköy üzerinden Arhavi’nin köylerine gerçek indiler Bu köylerden birinde tahminen birkaç gün saklandılar bilemiyoruz Bu tarafta bir söylenti var lakin görüntü çekimi için Esra Yalçınalp’le Nâzım’ın yakalanış öyküsünün izini sürerken bu söylentiyi doğrulayabilecek sağlam bir bilgiye ulaşamadık
O köyleri Hopa’nın kıyıdaki iki köyüne bağlayan patikalar var Bunlardan birine girdiler ve Hopa’nın Peronit Çamlıköy köyüne indiler
Peronit bugünkü kıyı yolunda Hopa’nın dört kilometre batısında bir kıyı köyü Daha doğrusu mescidi bakkalı kahvehanesi kıyıda meskenler bütün doğu Karadeniz’de olduğu üzere kendi bahçeleri içinde dağınık halde O vakitler kıyıdan yol olmadığı için patikalardan sağlanıyordu ulaşım
Nâzım’la İsmail’in maksadı Hopa’ya ulaşmak oradan vapurla İstanbul’a geçmekti Hopa İstanbul ortasında haftada iki vapur seferi vardı
Yürüyerek Peronit’e vardıklarında önünde gösterişli iki ıhlamur ağacı salınan kahvehaneye yöneldiler Piroğlu Mustafa’nın kahvehanesine Tek katlı üçgen çatılı karataştan bir yapıydı bu Nâzım’la İsmail biraz dinlenecek Temmuz sıcağından ıhlamurların kahvehanenin serinliğine sığınıp nefesleneceklerdi
İyi ve pak giyimli yabancılar Kahve var mı diye sordu
Peronitliler Buyrun diye karşıladılar kahve de var çay da var
Başladı böylelikle kahve muhabbeti Muhabbete katılanlardan biri Sabri Çiçek’ti bu yakalanma kıssasını de bana o anlatmıştı Sabri Çiçek’i bulmam hiç güç olmamıştı annemin dayısıydı
Peronit’teki iki katlı o meskende çocukluğumuzun en tatlı vakitlerinden kimilerini geçirdik 1960’larda Hopa’da yaşarken En azından ortaokuldan Nâzım şiirlerini okumaya başladığımdan beri de Sabri Dayının Nâzım Hikmet’i yakalatan adam olduğunu biliyordum annem anlatmıştı
Yıllar geçti kıssayı Sabri Dayının ağzından dinlemek için 1993’te Peronit’teki meskene gittim Sabri dayı 90’ına merdiven dayamıştı Başı zehir üzere çalışıyordu Günlük gazeteleri takip ediyordu Türkiye ve dünya sorunlarıyla ilgili görüşlerini anlatıyordu
İstanbul’a döndüğümde bir gün Aktüel mecmuasına uğramıştım iki samimi arkadaşım orada çalışıyordu Bahis arıyorlardı Nâzım’ın Hopa’da yakalanışından bahsettim İlgilendiler doğal Notlarımdan bir muhabir arkadaşa aktardım
Nâzım Hikmet’in hayatıyla ilgili bu bedelli öykü iki arkadaşın imzasıyla Aktüel’de yayınlandı Fakat yazıda yanlışlar vardı eksikler vardı
Nâzım’la İsmail Bilen’in Hopa macerasıyla ilgili ortalıkta dolaşan bilgilerin tek kaynağı işte benim yaptığım lakin benim yazmadığım o röportajdır
Bu benim notlarıma Aktüel dramatize edici kimi katkılar yapmıştı Aktüel’in yaptığı yetmemiş olacak ki diyalog katkıları yla röportajı zenginleştiren bir yazı da çıktı Bir Hayat mecmuasında Münasebetiyle öyküyü bana anlatılan haliyle anlatmak boynumun borcu
Sabri Çiçek 1906 doğumluydu yani Nâzım Hikmet Hopa’ya vardığında 22 yaşındaydı
Okuma yazma eski yazı bildiği üzere Rusça da biliyordu
Çiçek ailesi Batum’da Gudauta’ta ticaretle uğraşmıştı Hopa’da büyükçe bir manifatura dükkanı Peronit’te de bir küçük dükkanları vardı
Peronit’tekinin başında Sabri Çiçek duruyordu
Bilhassa hudut bölgelerinde o vakitler kuşkulu durumları kuşkulu bireyleri emniyet teşkilatına bildiren gönüllüler muhbirler vardı
Uyanık bir genç olan Sabri Çiçek de onlardan biriydi Kahvehane muhabbetinde kuşkularının peşindeydi bir taraftan bu iki yabancıyı konuşturuyordu Ücra bir köyde iki yabancı zati kaş kaldırıcı lakin sanki daha fazlası var mı
Davranışları sorduğumuz sorulara yanıtları beni huzursuz etti diye anlattı Sabri Çiçek Bu tedirginlikle bir sonuca varılamazdı şüphesiz lakin iki yabancı bir şeyler sakladıklarını ele veren vahim bir yanılgı yaptı oradakilerin çabucak fark edebileceği bir palavraya başvurdu
Vapurla Pazar’a geldiklerini söylüyorlardı diye devam etti Sabri Çiçek halbuki vapur Pazar’a uğramaz Bindikleri vapurun ismini bile bilmiyorlardı Şüphelendim nüfus kağıtlarını göstermelerini istedim Biri Artvin’in Yusufeli ilçesinin Barhal nahiyesinden verilmiş görünüyordu Öbürü ise Artvin’in Borçka ilçesinin Maçahel köyünden İsimleri hatırlayamıyorum Galiba İsmail Bilen’in ismi Yusuf olarak geçiyordu
O vakitler Peronit’te bir gümrük koruma memurluğu vardı Sabri Çiçek gidip durumu onlara bildirdi Piroğlu Mustafa’nın kahvehanesine döndü
Kuşkulanan bir tek Sabri Çiçek değildi alışılmış Nâzım’la İsmail de bu kahve sorgusundan sorguyu asıl yürüten Sabri Çiçek’in gidip gelişinden kuşkulandılar Sabri Çiçek’in şu lafı da bunun ispatı sayılabilir
İki arkadaş birlikte o denli içli bir türkü söylemeye başladılar ki gözlerim yaşardı az kalsın ağlayacaktım neredeyse bırakacak duruma geldim
Sonra korumalar jandarmalar geldi İki yabancının üstlerini aradılar dürbün fotoğraf makinesi harita buldular
‘TÜCCAR BİZİ SEN YAKALATTIN’
Nâzım parmağıyla Sabri Çiçek’e parmağını sallayıp Tüccar tüccar bizi sen yakalattın dedi
Hopa’da Nâzım’ın cebinden eski yazıyla yazılmış bir de defter çıktı İstanbul’a götürüldüğünde Nâzım’ı ziyaret eden arkadaşı Vâlâ Nurettin’in Bu Dünyadan Nâzım Geçti kitabında anlattığına nazaran bu defterin bir sayfasının zirvesinde Moskova’da Herakliti Düşünüş yazıyordu
Yetkililer eski yazıyla yazılmış Heraklit i Her ekalliyet azınlık olarak okumuştu Savcı yakalamıştı
Ya Demek sen ekalliyetleri fitillemeye geldin
Efendim Heraklit Yunan filozofu
Üstelik Yunan ha Hesabını mahkemede verirsin
Yunanlılarla mı ait var
Sabri Çiçek de öbür köylüler de Nâzım Hikmet’i bilmiyorlardı Yıllar sonra yakalattığı adamın büyük bir şair olduğunu öğrendi Bana Bilseydim yakalatmazdım demişti Nâzım’ı okumuş şiirlerini sevmişti kimi mısralarını ezbere biliyordu
‘PERONİT’İ YAKACAĞIM’
Nâzım’la İsmail Peronit’te bir kayığa bindirildi Hopa’ya o denli götürüldüler Birkaç gün sonra Sabri Çiçek kasabaya indiğinde nezarethanede Nâzım’la tekrar karşılaştı Sabri Çiçek anlatıyor
Gün sizindir çocuklar Eğlenin eğlenin diye yanındakilere şiir okuyordu Birden beni gördü durdu ‘İhtilal olunca ben de Peronit’i yakacağım yakacağım’ diye seslendi gülerek Bu kelamlarında sevecenlik vardı Ben de ‘İyi yaparsın’ dedim Güldü
Nâzım’la İsmail’in Hopa hapishanesinde ne kadar kaldıkları da net değil Kemal Sülker Nâzım Hikmet’in Gerçek Hayatı kitabında beş gün jandarma nezarethanesinde kaldıklarını söylüyor
Nâzım’la birlikte Hopa hapishanesinde yatan şahıslardan birinin torunu da dedesinin yedi gün geçirdiğini söylüyor şairle ancak Nâzım mı erken gitmiş dedesi mi geç gelmiş bilmiyor
Tekrar de Nâzım’ın en azından bir ay kadar Hopa’da kaldığını söyleyebiliriz Birlikte yatanlardan Fındıklılı Viçe Tahsin Çervatoğlu’nun hapishane anıları bunu gösteriyor Sulak Mzuğu köyünden Tahsin Çervatoğlu Nâzım’la geçirdiği günleri oğlu Yaşar Çervatoğlu’na 73 anlatmış o da yazıp yayınlamıştı
Yaşar Çervatoğlu’yla biz de konuştuk hatta Nâzım’ın birlikte yattığı diğer Fındıklılıları bulmamızda bize yardım da etti
Tahsin Çervatoğlu yasak silah bulundurmaktan Hopa hapishanesine düştüğünde Nâzım oradaydı Nâzım’ın Hopa’ya düştüğü 1928 değerli bir yıldı Atatürk Latin alfabesine geçme kararı almıştı hazırlıklar yapılıyordu başta devlet erkanı olmak üzere herkes yeni alfabeyi öğrenmeye çalışıyordu
KAYMAKAMA LATİN ALFABESİ ÖĞRETTİ
1 Kasım’dan itibaren yeni harfler kullanılacaktı Hopa kaymakamı da Latin harflerini bilmiyordu Nâzım öğretiyordu ona Tahsin Çervatoğlu buna şahit olmuştu Hatta Tahsin’e de okuma yazma öğretmişti Nâzım
Tahsin Çervatoğlu o sırada Hopa’da yatan iki şahıstan daha bahsediyor Tibukoğlu Osman Çeboğlu Hasan
Fındıklı’da Atatürkçü Niyet Derneği’nin geniş bir kahvehane olan lokalinde Yaşar Çervatoğlu’nun topladığı yaşlılarla konuşuyoruz Hopa’da olduğu üzere Nâzım’la yattığı söylenen birçok insan var Telefonlar çalışıyor öbürleri da var Hopa hapishanesi o kadar kişiyi alır mı diye geçiriyoruz içimizden
Kiminin babası kiminin dedesi En azından tarih tutmuyor Tibukoğlu Osman’ın izini bulduk üzere ancak masada konuştuğumuz herkes Osman’ın hiçbir şey anlatmadığını söylüyor Halbuki Tahsin’in anılarından öğreniyoruz ki Nâzım onu severmiş Çoluğu çocuğu var mı diye eşeliyoruz Hiç evlenmemiş Şizofrenmiş oysaki
Ya Çeboğlu Hasan Aslandere Çukulit köyündenmiş oraya yollanıyoruz Yaşar Çervatoğlu tanıdığı bir bakkala soruyor
Az ilerde bak ağacın altında oturuyor Ahmet Çeboğlu
Ahmet Çeboğlu 86 yaşında Nâzım’la yatan Çeboğlu Hasan’ın torunu Yedi gün yatmışlar beraber diyor Artık dedem mi sonra gitti Nâzım Hikmet mi geç çıktı bilmiyorum Lakin dedem çabucak anlamış çok zeki olduğunu Çok hoş inci üzere yazısı olduğunu söylüyormuş dedesi
Nâzım Hikmet’in Hopa hapishanesinde yazdığı şiirlerde ismi geçenlerin de peşine düştük Bunlardan biri Kızkapanoğlu Vehpi’ydi
Bir gaz lâmbası
Çivilenmiş duvara
Çivi kuyruğunu kıvıra kıvıra
bir defter kâadının
kalbini delip geçmiştir
Kâat bembeyaz
kâat sapsarı
Çivi kâadın kanını içmiştir
Lamba yağmurlu bir sabah güneşi üzere yanıyor
ve defter kâadı sallanıyor
asılmış bir adamın
beyaz gömleği üzere
Beyaz gömleğin göğsünde yazılar var
Dar yalakta aptes alan ihtiyar
Kızkapan Oğlu Vehpi’dir
Hindistan cevizinden yüzü
ve uzun kollarıyla o
Okaliptüs kısmından yeni inmiş
kıllı bir maymun gibidi
Kızkapan su vuruyor ensesine
Omuzundan mendili düştü
sidik tenekesine
Vehpi şaşırdı
arıyor sağını solunu
Uzattı kolunu
Kalın bir yılan üzere tenekeye girdi kol
Çıkardı mendili
Açıldı Kızkapan’ın lisanı
Mendil bir karış bezdir amma
beş karışı bir arşın olur
Arşın arşını doğurur
Kesildi Kızkapan’ın sesi
Anlaşıldı Vehpi’nin kerrakesi
Kızkapanlar da Aslandere köyünden Gösterdiler meskenlerinin kapısını çaldık Halim Kartal varmış onlardanmış Esasen kapıda KIZ KAPAN VİLLA yazıyordu Fakat Halim Kartal ile kız kardeşi Vehpi ismini duymamıştı şiirden de haberi yoktu Halim Kartal lakabın nereden geldiğini söyledi Bizimkiler Gori’den Gürcistan kız kaçırmış
Hopa Mapusanesi Notlarından da geçen bir isim de Çocuk Muhittin
Hopa Mapusanesi Notlarından da geçen bir isim de Çocuk Muhittin
Muhittin 13 yaşındadır
Zorla çıkarılmazsa çıkmaz
bir fare üzere girdiği köşesinden
Saklar kendini pençesinden
yılan gözlü bir kedinin
Cinayetle Rize’ye sevkedecekler
cürmü büyüktür Muhittin’in
Nasıl sevketmesinler ki
bir gece bir kanca alıp yanına
damından inmiş
dedesinin dükkânına
Çok sürecek çok
Muhittin’in acısı
Kurtuluş yok
dedesi davacısı
‘BİR KATİP VARDI DURMADAN YAZIYORDU’
Çocuk Muhittin bizim dede meskeninin komşusuydu oğullarından Mustafa da ilkokuldan beri arkadaşım Mustafa’ya sormuştum Muhittin Amca bir şey anlatıyor muydu diye
Bir katip vardı durmadan yazıyordu demiş yalnızca
Pekala Nâzım’la İsmail hangi hapishanede yattı Hopa’da
Hopalılar çoklukla yanlış biliyor ilçe merkezinin doğusuna yanlışsız ortaokulun karşısında deniz kıyısındaki hapishanede yattığını düşünüyorlar Nâzım’ın
Üstelik orayla ilgili anılar saklıyorlar O hapishane 1970’lere kadar duruyordu kıyı tarafında avlusu olan bir yerdi Halbuki Nâzım çok büyük ihtimal çarşıda o vakitler askeriye binalarının bulunduğu yerdeki hapishanede yattı Şartların berbatlığı de sahildekine uymuyor pek
Nâzım’la İsmail Hopa’dan Rize’ye götürüldü zira Hopa sorgu yargıçlığı sonu kaçak geçmenin geçersiz kimlik taşımanın yanı sıra Ceza Kanunu’nun 146 unsurundan yani anayasayı tağyir ve tebdil le suçluyordu idam talep ediyordu
Suçlamanın niteliği münasebetiyle dava ağır ceza mahkemesinde görülmeliydi en yakındaki de Rize’deydi Rize Ağır Ceza Mahkemesinde 146 husustan beraat ettiler
Sonu kaçak geçmek ve düzmece kimlik kullanmaktan üç gün mahpus cezası aldılar Rize mahkemesi evrakı İstanbul Ağır ceza Mahkemesi’nde bulunan gıyaben yargılandığı başka dava evrakıyla berber görülmek üzere İstanbul’a yolladı Böylelikle Nâzım’la İsmail 4 Ekim 1928’de kelepçeli olarak İstanbul’a vardılar
FAHRİ HEMŞERİ
Hopalılar’da bir Nâzım tutkusu her vakit vardır artık de var
Alışılmış büyük bir şairin hatta bir kişinin yakalanıp hapsedilmiş olması çok tatsız bir şey fakat Hopalılar Nâzım’ın yolunun Hopa’dan geçmiş olmasından memnunlar bunu bir gurur kaynağı olarak görüyorlar hatta Nâzım’ı fahri hemşehri sayıyorlar Şiirlerini ezbere bilenler okuyanlar var Hopa’da bir de Nâzım Hikmet heykeli var
Nâzım Hikmet Hopalılar için değerli lakin Hopa da Nâzım Hikmet için değerli Ekber Babayev’e kendi şiirini anlatırken bakın ne diyor
Hopa Hapishanesi’nin etkisi öz bakımından şiirimde kendini gösterdi Hopa hapisane notları bir çeşit yeni realizm telakkisine varmaktı Hal de ona nazaran daha çok bir anlatma bir öykü etme üslubu oldu Hayaller de yenileşti ‘Sükût’tan bir örnek
Dışarda
kara zıpkasında kızıl sırmalar yanan
bir eşkıya hali var
basabas çakmak çalan havalarda
Evet bu dünyadan Nâzım geçti lakin işte Hopa’dan da geçti
Evet bu dünyadan Nâzım geçti ancak işte Hopa’dan da geçti Güzel ki geçti