Pazar gecesi yapılan merasim sonucu En Düzgün Sinema, En Uygun Direktör ve En Yeterli Bayan Oyuncu kollarında Oscar alan “Nomadland” karavana dönüştürdüğü bir minivanda yaşayan yalnız bir bayanın hikayesi üzerinden ABD’deki ekonomik sistemin toplumu getirdiği noktayı irdeliyor. Sinemada birçok kendisini canlandıran kalabalık bir oyuncu takımı var ve bu beşerler her daim göçebe yaşayan, emekli olsalar da süreksiz işlerde çalışarak hayatta kalmaya çabalayan ve bunu aslında bir hayat şekli olarak gören bir topluluğun üyeleri. Ortalarında bir akrabalık bağı olmasa da çabucak hepsi birbirini tanıyor, gerektiğinde birbirlerine dayanak çıkıyor, birçok aktiviteyi birlikte yapıyor. Sinemada canlandırdığı Fern karakteriyle En Âlâ Bayan Oyuncu Oscar’ını alarak mesleğinin üçüncü Oscar’ını kazanan Frances McDormand’ın okuduğu bir kitaptan çok etkilenmesi sonucu nüveleri atılan sinema Çin asıllı sinemacı Chloé Zhao’ya da bir Oscar getirdi. Zhao hem tarihte En Güzel Direktör mükafatını alan ikinci bayan oldu hem de bu kolda ödül alan birinci ‘beyaz olmayan’ (İngilizcede colored, yani renkli deniyor) bayan olarak iki kere tarihe geçti.
Öte yandan sinema farklı bir tartışmanın da göbeğine oturmuş durumda. Toplumsal medyada alevlenen tartışmaya nazaran sinemanın başrolü pozisyonundaki Fern’in bu sade, neredeyse minimal hayat biçimini kendi seçimi üzere göstermenin aslında yoksulluğu romantize etmek olduğu ve bu romantizmin sonuçta kitleleri sömürerek palazlanan kapitalist sistemin değirmenine su taşıdığı argümanı birçok kişi tarafından lisana getirildi ve dayanak buldu. Ünlü senarist ve direktör Paul Schrader da bu isimlerden biriydi (eğer toplumsal medyada dönene kelamlar nitekim ona aitse tabii) ve şunları söyledi: “Filmdeki karakterler fakir olmayı oynuyorlar. nitekim fakir olmak diğer bir sinema. Seyredilemeyecek bir sinema. Gerçek yoksulluk kasvetlidir, amansızdır ve ondan kaçamazsınız. Bunu ticari bir sinemada göstermenin tek yolu olumlu bir tahlil uydurmaktır. Meğer olumlu bir tahlil yoktur.” İngiltere’de yaşayan İranlı belgesel sinemacı ve akademisyen Kaveh Abbasian da mart ayında yazdığı bir makalede “Nomadland yoksulluğu romantize ederek olağanlaştırıyor ve bu yüzden Oscar’ı kazanacak” demiş ve sonuçta haklı çıkmıştı.
YEKSAN: ’FİLM İDEOLOJİK ÇARPITMA YAPIYOR’
Türkiye’den de buna misal görüşler geldi ve “Körfez” sinemasıyla tanınan Emre Yeksan “Nomadland”den “Yoksulluğu ferdî bir tercih, bir hayat usulü olarak gösteren hudut bozucu film” olarak niteledi ve Zhao’nun da aslında varlıklı bir aileden geldiğinden hareketle “Sermaye kendi sınıfı için savaş veriyor işte kardeşim. Sinemalar de bu savaşın silahlarından” diye yazdı. Yeksan ayrıyeten “Hollywood ve Akademisi bir müddettir sınıfsallığın altını boşaltan, onu ehlileştirmeye yeltenen sinemaları öne çıkarıyor” görüşünü de ileri sürdü.
Telefonla ulaştığımız Yeksan yazdıklarına daha da açıklık getirmek ismine şunları söyledi: “Ben sinemadaki yoksulluğun temsili ile ilgili bir şey söylemiyorum aslında, yani oradaki temsil hakikat olabilir, benim derdim o değil. Benim kahrım bunun gerçekçi oluşu ya da romantize edilip edilmeyişi değil; temel kıssa, sinemanın anlattığı o yoksulluğu kavrayış biçimiyle ilgili bence. Temsilden öte bir ideoloji sorunu var, münasebetiyle iş temsille bitmiyor. Yani bu türlü bir hayat olmaz demiyorum, olabilir, ancak o hayatın bize aksettiriliş biçimi, temsilden öte, yorumlanış biçimi aslında bana problemli geliyor. Birebir kitaptan uyarlanan bir kısa belgesel (“Camper Force”) var örneğin, orada değişik bir bakış açısı görüyoruz, ki bence oradaki yorum çok daha yanlışsız. “Nomadland” bence ideolojik bir çarpıtma yapıyor.”
YÜCEL: ’EMEĞİN YERİNE GÖRÜNTÜYÜ KOYUYOR’
Altyazı mecmuası muharriri Fırat Yücel ise sinemaya dair görüşlerini şöyle söz ediyor: “Chloe Zhao’nun “Nomadland”inde beni rahatsız eden şey, bu insanların mevtini romantize etmesi oldu. Yani göçebelik üzerine şurası güzellemeyi, orada da bırakmayıp, bu dünyadan göçüp gidişlerini de romantize etmesi. Amazon’daki emek rejimine lafı evirip çevirmeden, direkt işaret eden “Nomadland”aslında güçlü bir kelam üretme imkânına sahip bir sinema. Kimileri için yeniden de üretiyordur tahminen bu kelamı, bunu da anlayabiliyorum. Ancak ben sinemaya baktığımda, anlatıya ağır bir teselli ve tevekkül havasının hâkim olduğunu görüyorum. ‘Boşuna yaşamadık’, ‘sevdiklerimizi öte dünyada göreceğiz’, ‘buna inanıyoruz’ vs. Belgeselden de meşruiyet alınarak bu üzere tabir ve motifler öne çıkarılıyor sinemada. Buna karşılık, bu insanların ilerleyen yaşlarında Amazon’un koridorlarında ne kadar ağır şartlarda çalıştırıldıklarını tam olarak görmüyoruz. Tek cümleyle özetlemem gerekirse “Nomadland” emeğin yerine görüntüyü koyuyor: Fern’ün ve yolda karşılaştığı insanların tuttukları yası, vefatla kurdukları alakayı Amerikan coğrafyasının uçsuz bucaksızlığıyla eşliyor. Öfkeden ve hesap sorma fikrinden arındırılmış bir teselli coğrafyası üretiyor; bir ‘biz birbirimize yeteriz’, ‘mutlu olmayı biliriz’ miti yaratıyor ve sıkça kullandığı, reklam sinemalarını hatırlatan müziğin muhakkak ettiği üzere bu teselli coğrafyasında bir “erdemlilik” de görüyor.”
Sinemayla ilgili itirazlar bu türlü. Elbette herkes kendi kararını verecek. Kâfi ki pandemi şartları hafiflesin ve sineması salonlarda izlemek mümkün olsun.