İMDAT Şiddeti Tedbire ve Rehabilitasyon Derneği (İMDAT Derneği) Lideri Prof. Dr. Oğuz Polat ve İMDAT Derneği Çocuk Evlilikleri Araştırma Komitesi Lideri Av. Zeynep Reva, 1.545 kişi ile yapılan saha çalışmasını da içeren 2020 yılı Türkiye Çocuk Evlilikleri Raporunu yayınladıklarını belirtti. İMDAT derneği raporda Fizikî, cinsel ve ruhsal olmak üzere her türlü çocuk istismarını içinde barındıran, eğitimi kesintiye uğratan, şimdi hazır olmadıkları yetişkin rolünü çocuklara yükleyen çocuk evlilikleri ile çabanın çok kıymetli bir mevzu olduğuna dikkat çekti.
Fotoğraf: Hale Güzin Kızılaslan / csgorselarsiv.org
TÜRKİYE ÇOCUK EVLİLİKLERİNDE AVRUPA’DA BİRİNCİ
Raporda, Birleşmiş Milletler’in projeksiyonlarına nazaran, hiçbir şey yapılmadığı takdirde 2030 yılı prestijiyle dünyada 150 milyon kız çocuğu 18 yaşından evvel evlenmiş olacağı öngörüldü. Türkiye, 202 ülkenin yer aldığı 18 yaşından evvel evlenen çocuk oranları listesinde %14,7 oranı ile 87. sırada yer aldı. Türkiye 15 yaş ve öncesinde evlenen çocuk oranı sıralamasında ise %2 oranı sahip ve Avrupa’da çocuk evliliklerinde birinci sırada.
2020 Yılı Türkiye Çocuk Evlilikleri Raporun’da, çocuk evliliklerinin nedenleri; gelenekler, aile onuru, dini bilgilerin yanlış yorumlanması, ekonomik nedenler, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, göç, ebeveynler üzerinde toplumsal ve aile içi baskı olarak belirtildi.
KIZ ÇOCUKLARININ YÜZDE 80’İ YETİŞKİN İLE EVLİ
Raporda çocuk yaşta evliliklere dair istatistikler şu biçimde yer aldı:
“TÜİK istatistiklerine nazaran 2020 yılında toplam evlenme sayısı 487.270 toplam evlenen kız çocuk sayısı 13.014 olup, kız çocuk evliliklerinin toplam evlenmeler içindeki oranları ise %2,7 iken birebir yaş kümesinde olan erkek çocuklarının resmi evlenmelerinin toplam resmi evlenmeler içindeki oranı ise %0,1’dir.
“25 Şubat 2021 tarihinde yayınlanan evlenme istatistiklere nazaran, 2020 yılında 16-17 yaş kümesindeki kız çocuklarının yaklaşık %88’i kendilerinden 4 ilâ 33 yaş büyük erkeklerle evlendirilmiştir. Bu istatistikler resmi olmayan evliliklerle ilgili bilgi vermekte olup nüfus yönetimine bildirilmeyen resmi olmayan çocuk evlilikleri TÜİK kayıtlarına geçmemektedir. Bu çocuk evliliği sayılarının aslında çok daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Adalet Bakanlığı’nın 2019 yılı bilgilerine nazaran 16 yaşındaki çocuk için evlenme müsaadesi talebi ile Aile Mahkemelerinde açılan dava sayısının 13.282’dir ve bu davaların 11.473’ü (%86’sı) büsbütün yahut kısmen kabul edilmiş olduğunu belirtti.
Çocuk evliliklerinin oransal olarak en çok olduğu birinci 10 ilin 9’u Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde olup öbür vilayet ise Niğde’dir.kız çocuklarının en çok evlendirildiği vilayet %11,4 oranı ile Ağrı olup, Ağrı’yı sırasıyla Muş, Ardahan, Kars, Bitlis, Kilis, Niğde, Van, Gaziantep ve Siirt takip etmektedir. Evlendirilen kız çocuklarının sayısı olarak bakıldığında ise birinci sırada 1.001 kız çocuğu ile Gaziantep ili, son sırada ise Tunceli ili yer almaktadır. 2020 yılında Tunceli’de hiçbir kız çocuğu evlenmemiştir”
“TOPLUMDA ÇOCUK EVLİLİKLERİ NORMALLEŞTİRİLİYOR”
Çocuk yaşta evliliklerinin altında yatan nedenler, çocuklar üzerindeki tesirleri başta olmak üzere çocuk evlilikleri ile ilgili bilgi, tavır ve davranışlarını ölçümlemeyi ve farkındalıklarını geliştirmeyi amaçlayarak 18 yaşından büyük toplam 1.545 kişi ile saha araştırması yapan İMDAT Derneği bulgularını şöyle sıraladı:
Çalışmaya katılan 1545 kişinin 1264’ü 18 yaş ve altını çocuk evliliği olarak nitelendirirken 281 kişi çocuk evliliği için eşik yaş kıymeti olarak daha küçük yaşları (17-12) belirtmiştir. Hatta 21 kişi, yalnızca 12 yaş altındaki bireylerin evlenmesi halini çocuk evliliği olarak belirtmiştir. Bu 21 kişinin 17’si üniversite mezunu yahut üniversite öğrencisidir.
Eğitim, yaşanılan vilayet, meslek ve cinsiyet üzere demografik faktörlerden bağımsız olarak genel olarak toplumun çocuk evlilikleri konusundaki farkındalık ve bilgi seviyesi düşüktür.
İştirakçilerin neredeyse yarısı çocuk evliliği tehlikesiyle karşılaştığında nereye başvuracaklarını bilmemektedir. Araştırmaya katılan toplam avukat ve hukuk fakültesi öğrencilerinin de yüzde 31’i çocuk evliliği tehlikesiyle karşılaştığında nereye başvuracağını bilmemektedir.
TÜİK istatistiklerine nazaran çocuk evliliğinin en yüksek olduğu birinci 10 vilayetten birisi olan iştirakçilerin yüzde 81’i “Memleketlerinde çocuklar ve bayanlar kaç yaşında evlendirilmektedir?” sorusu yöneltildiğinde 18 yaş ve üstü karşılığını vermiş yahut bilmediğini belirtmiştir. Halbuki bu şahısların memleketi çocuk evliliğinin en yüksek olduğu illerdendir. Bu sonuç, çocuk evliliklerinin fark edilmediğini, görünmediğini, önemsenmediğini ve hatta olağanlaştığını ortaya koymaktadır.
Yüzde 85.2’si üniversite mezunu yahut üniversite öğrencisi olan her 100 iştirakçinin 9’u kız çocuklarının para, büyükbaş hayvan, altın üzere pahalar karşılığı satılması manasına gelen başlık parası uygulamasını bir sorun olarak görmediği üzere bunu kültürel bir paha olarak görmektedir.
İMDAT Derneği çocuk yai evliliklerle gayret ve toplumun bilinçlendirilmesi ile algısının değiştirilmesine dair tekliflerini şöyle kaydetti:
1. Çocuk evlilikleri ile uğraş kararlı olarak yürütülmeli ve kimi mazeretler yaratılarak istisnalar oluşturulmadan, çocuk evliliklerine sıfır tolerans gösterilmelidir.
2. Resmi çocuk istatistiklere nazaran çocuk evliliği oranının en yüksek olduğu vilayetlerden başlanarak ülkenin tamamında farkındalık ve bilinçlendirme eğitimlerinin düzenlenmesi ve sonrasında bu eğitimlerin ülkenin tamamına yaygınlaştırılması gerekiyor.
3. 2019 yılının Mayıs ayında gündeme gelen Yargı Islahatı Strateji Evrakı kapsamında çıkartılması hedeflenen 160 unsurluk paket taslağında “çocuk ile şahıs ortasındaki yaş farkının 10’un üzerinde olmaması ve evlilik gerçekleşmesi halinde cezanın ertelenmesi” biçiminde düzenlemeler öngörüldüğü basına yansımıştı. Bu taslağın yasalaşması halinde fail ile evlendirilen çocukların daha da mağdur olacaktır, bu taslağın gündemden çıkarılması gerekmektedir.
4. Sonuç olarak; TBMM Bayan Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun da 2010 yılında tespit ettiği üzere çocuk evlilikleri insan haklarının kullanılmasını engelleyen, bayanın statüsünü düşüren ve çocukların başta eğitim olmak üzere temel haklarını ellerinden alan bir meseledir. Bu evlilikler toplumsal cinsiyet eşitliğini hedefleyen Türkiye’de kesinlikle çaba edilmesi gereken bir alan olup çocuk evlilikleri ile uğraş sürecinde kararlı bir duruş sergilenmeli, çeşitli mazeretlerle istisnalar yaratılmamalı, çocuk evliliklerine hiçbir surette tolerans gösterilmemeli ve çocuk evliliklerini sonlandırmak için kararlı devlet siyasetleri uygulanmalıdır.