Olağanda doğal olarak oluşması on yıllar süren obrukların oluşma müddetleri çok kısaldı. Yalnızca Konya’nın Karapınar ilçesinde, yeraltı sularının çekilip, toprağın çökmesiyle meydana gelen ve 2020 yılında 350 olarak bilinen obruk sayısı 600’e ulaştı. İklim kriziyle birleşen insan tesiri obruk oluşumunun doğal sürecini hızlandırdı ve sayılarını artırdı. Yeraltı sularının hoyratça kullanıldığına dikkat çeken uzmanlar, çölleşme riskinin yüksek olduğunu ve bir an evvel tedbir alınması konusunda uyarıyor.
Dokuz Eylül Üniversitesi tarafından düzenlenen Türkiye’de Obruk Gelişmeleri ve Çevresel Tesirleri bahisli bir çevrimiçi toplantının moderatörlüğünü Prof. Dr. Hasret Çakır ve Prof. Dr. Zerrin Toprak Karaman yürüttü. Toplantıya katılan uzmanlar özetle şöyle konuştu:
KONTROL KOŞUL
– Prof. Dr. Doğan Kantarcı: Bilhassa kum ve kumlu, çakıllı gevşek tortul malzemelerin gözeneklerindeki yeraltı suları içme suyu, sulama, kullanma ve sanayi için çekilmekte. Atmosferde karbondioksitin artışı kıymetli bir ısınmaya, ısınma da yüzey sularının daha fazla buharlaşmasına sebep oldu. Yeraltı sularının beslenmesi azaldı. Kar yağışları da azaldığı için yeraltı sularına ulaşan kar suları da azaldı. Yer-altı suyunun kullanımı o kadar ileri gitti ki evvelce kuyulardan çekilen sular, artık 300 metre ve daha derinden çekilebilmekte. Su kullanımını kısıtlamazsak, yeraltı sularını çekmeye, su israfına, ormanları yok etmeye, açık ocak işletmeciliğine müsaade vermeye, su soğutmalı termik santrallar yapmaya devam edersek su üretimini engelleriz. Ülkemizin besin eserleri üretimini yok ederiz. Suyun üretimi, su tüketiminin sınırlanması öncelikli kamu faydası kapsamında. Şayet tedbir alınmazsa siz düşünün çölleşmeyi.
‘BİZİ DAHA BERBAT GÜNLER BEKLİYOR’
– Prof. Dr. Doğan Yaşar: Yeraltı sularının çok ve plansız kullanımı geriden da jeotermal belası geldi başımıza. Birinci Nevşehir’de 2007 yılında bir çöküş yaşadık. Bin metrekarelik bir alan çöktü. Bilhassa Aydın Ovası şu anda jeotermal olaylardan dolayı ziraî olarak önemli yara aldı. Asıl belası da obruklar. Yeraltı suları kullanımına başlandıktan sonra çok önemli tarım meseleleri nedeniyle çok önemli obruklarla müsabakaya başladık. Özelikle son 20 yılda patladı. Yeraltı sularını biz hoyratça kullanıyoruz. Dünyanın en hoyratça yeraltı sularını kullanan ülkelerden biriyiz. Yeraltı suyu çektiğinizde üstteki yük çökmeye başlıyor. Dünyanın en vazgeçilmez doğal kaynakları yeraltı sularıdır. Biz daha gerçek manada kuraklık yaşamadık. Jeotermal ve yeraltı sularınını kullanımını kesinlikle ve kesinlikle kontrol altına almalıyız. Bütün kuyular denetim altına alındıktan sonra tertipli olarak düzey ölçümleri yapılıp ona nazaran oradaki tarım eser desenlerinin devletçe belirlenmesi gerekiyor. Tarım Bakanlığı’na büyük misyon düşüyor. Suyu ve tarım eser desenini insanlara bırakmasınlar. Obruklar işin berbat bir tarafı lakin bizi bundan daha berbat şeyler bekliyor.
KURAKLIĞIN SONUCU AĞIR
Gözlenen kuraklık olaylarının Konya Yöresi’ndeki obruk oluşumlarına tesirini iklim değişikliği ve değişkenliği açısından pahalandıran Prof. Dr. Murat Türkeş de “Konya Havzası bugünkü şartlarda bile ortanın üstünde ve yüksek çölleşme riskine sahip. Obruk coğrafyası bu türlü bir alana karşılık geliyor” diye konuştu. Türkeş rekor sıcaklıklara dikkat çekerek Konya yöresinin kuraklaşan yörelerden biri olarak karşımıza çıktığını söyledi. Kelam konusu yörede obruk sayılarının arttığı 2000’li yıllarda kuraklaşma eğiliminin de başladığını belirten Türkeş, “2010 yılına kadar bu eğilim epey belirgin” sözlerini kullandı. Türkeş, bilimsel dataları paylaşarak 1990’lı yıllardan 2010 yılına kadar bir kuraklaşmanın hükümran olduğunu anlattı.
CAN KAYBI OLABİLİR
Doç. Dr. Bülent Özmen ise obrukları afet idaresi bakış açısıyla kıymetlendirdi. Türkiye’deki obruklara baktığımız anda son 3 yılda neredeyse obruk oluşumlarının sayısının yılda 23 – 30 adede kadar çıktığını belirten Özmen, sayıların daha da artacağını söyledi. Özmen, obruk deyince birinci akla yalnızca Konya’nın geldiğini tabir ederek son yıllarda Denizli’de, Eskişehir’de, Bursa’da, beklenmeyen vilayetlerde de artık obrukların görülmeye başlandığını anlattı. Obruk nedeniyle kayıtlara geçen bir can kaybı olmadığını fakat ilerleyen yıllarda olmayacağı manasına gelmediğine dikkat çeken Özmen “Obrukların yavaş yavaş kent merkezine yakın yerlerde de oluşmaya başladığını görüyoruz maalesef” dedi.