Türkiye’de gazetecilerin tabir özgürlüğü davalarını takip eden Press in Arrest; raporladığı yargılamaların datalarını ve tahlillerini içeren “Türkiye’de Gazeteci Yargılamalarının Anatomisi” başlıklı raporunu yayımladı.
2018’den beri 356 gazeteci ve 240 dava evrakından hareketle hazırlanan raporda, Tu¨rkiye’de söz o¨zgu¨rlu¨gˆu¨ne yo¨nelik hücumlardaki temel egˆilimleri tespit etmek ve sistematik insan hakları ihlallerine dair deliller sunmak hedeflendi.
Press in Arrest’in izlediği davalardan edindiği bulgularına nazaran; her 10 gazeteci soruşturmasından birinde savcılar ömür uzunluğu mahpus cezası talep etti.
Raporda, 240 gazetecinin davasında, iddianamenin kabul edilmesinin akabinde birinci duruşmanın görülmesinin yaklaşık 5 ay aldığı belirtildi. Davaların yüzde 20’sinde ise yargılamalar iddianamenin kabul edilmesinden en az altı ay sonra başladı.
Yargılanan gazetecilerin yüzde 58’inin yüksek güvenlikli cezaevlerinde tutulduğu belirtilen raporda, en az 133 gazeteci yargılamasında ceza kanununa nazaran ilgili cürmün ‘basın ve yayın yolu ile işlenmesini’’ ceza artırımı münasebeti olarak tanım eden ek unsurlara başvurulduğu kaydedildi.
58 gazetecinin yargılandığı 22 davada, kamuya açık duruşma prensibinin ihlal edildiği belirtilirken; gazeteciler aleyhine açılan 240 davada Terörle Uğraş Kanunu’nun unsurlarına 299 kere başvurulduğu bilgisi paylaşıldı.
Rapora nazaran; gazeteci davalarının yüzde 61’inde mahkeme heyeti en az bir kez değişti. Yargılama süreçlerinin uzamasına neden olan bu durumun, makul müddette yargılanma hakkının ihlali manasına gelebildiği vurgulandı. Press in Arrest’in gözlemlediği en az 133 gazeteci davasında da hakim heyetinin en az bir defa değiştiği söz edildi.
İncelenen 356 gazeteciden 38’ine karşı açılan davalarda savcıların büyük oranda yalnızca kapalı şahit sözlerine dayanarak iddianame hazırladığı kaydedildi.
“2016’DAKİ OHAL do¨nu¨m NOKTASI OLDU”
Raporda, 2016 yılındaki darbe giris¸iminin akabinde Tu¨rkiye’de ilan edilen olagˆanu¨stu¨ halin (OHAL) tabir o¨zgu¨rlu¨gˆu¨ne yo¨nelik su¨regelen hücumlarda o¨nemli bir do¨nu¨m noktası olduğu belirtildi, basın kurulus¸larının; süratle hu¨ku¨mete yo¨nelik her tu¨rlü eles¸tiriyi susturmak u¨zere hazırlanmıs¸ bir dizi olagˆanu¨stu¨ hal kararnamesinin amacı haline geldiği vurgulandı.
“Son derece somut olan keyfi kovus¸turma ve tutuklanma tehlikesi, birc¸ok gazetecinin u¨lkeyi terk etmesine yol ac¸tı ve bir dehşet ve otosansu¨r iklimi olus¸turdu” denilen raporda, Tu¨rkiye’de tabir o¨zgu¨rlu¨gˆu¨ne yo¨nelik hücumlardaki temel egˆilimler tespit edilirken, as¸agˆıdaki sistematik insan hakları ihlallerine dair deliller sunuldu:
“Ceza hukuku ve tero¨rle mu¨cadele mevzuatının keyfi kullanımıyla gazetecilerin amaç haline getirilmesi: Datalara go¨re, Tu¨rk Ceza Kanunu ve Tero¨rle Mu¨cadele Kanunu’nun kimi hu¨ku¨mleri ısrarlı bic¸imde gazetecileri maksat alacak s¸ekilde kullanılıyor. Bu kanunların pek c¸ok hususunun fazla genis¸ kapsamlı ve mugˆlak oldugˆu ve milletlerarası insan hakları standartlarına uymayan s¸ekilde uygulandıgˆı ortadadır.
Gazetecilerin keyfi bic¸imde go¨zaltına alınması ve tutuklanması: Toplanan bilgilere go¨re, keyfi go¨zaltı ve tutuklu yargılama yo¨ntemlerinin, iktidara yo¨nelik gerc¸ek yahut farazi muhalefeti ve hu¨ku¨mete yo¨nelik eles¸tirileri engellemek ic¸in kullanımı neredeyse kural haline geldi. Meğer milletlerarası insan hakları hukukuna go¨re, gazetecilerin gazetecilik faaliyetleri nedeniyle o¨zgu¨rlu¨klerinden yoksun bırakılması, lakin olagˆanu¨stu¨ ve istisnai durumlarda mes¸ru olabilir.
Gazeteci davalarında ceza yargılaması ve adil yargılanma hakkı prensiplerine uyulmaması: Rapor, yargılamanın aleniyeti, tarafların es¸itligˆi ve masumiyet karinesi prensipleri üzere, milletlerarası hukuk tarafından gu¨vence altına alınan bir dizi adil yargılanma hakkı prensibinin gazetecilere yo¨nelik davalarda istikrarlı bic¸imde ihlal edildigˆini vurguluyor.
Yargının bagˆımsız ve tarafsız olmaması: Rapora go¨re, Tu¨rkiye’de hakim ve savcıların atama ve terfileri ile go¨revden alınma ve disiplin cezalarından sorumlu kurum olan Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) biles¸imi nedeniyle, yargının gerc¸ek manada bagˆımsız olması tasarımı itibariyle mu¨mku¨n degˆildir. 2017’de yapılan Anayasa degˆis¸iklikleri, yu¨ru¨tmenin HSK u¨zerindeki kontrolu¨nu¨ o¨nemli o¨lc¸u¨de genis¸leterek, bu kurumu siyasi gu¨c¸lere daha da maruz bırakmıs¸ ve bagˆımsızlıgˆına ket vurmus¸tur.”