Sıhhat Bakanlığı’nın 7 Mayıs’ta Covid-19 tedavi rehberinde yaptığı güncellemeyle sıtma ilacı hidroksiklorokinin Covid hastalarına verilmesi durduruldu. İlacın “ölümlere neden olduğu” tezleri toplumsal medyada yayılsa da bilim insanları, ilaçla vefat hadiseleri ortasında direkt bir ilgi olduğunun şimdi bilimsel olarak gösterilmediğini vurguluyor.
Sıhhat Bakanlığı, güncellediği “Covid-19 Erişkin Hasta Tedavisi” rehberinde, Türkiye’de ve dünyada tartışmalara neden olan hidroksiklorokin isimli sıtma ilacına yer vermedi. Yani Bakanlık, kelam konusu ilacı Covid hastalarının tedavisinde kullanmayı durdurdu.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) 7 Mayıs’ta, “COVID-19’a karşı tesirli olmadığı üzere yan tesirleri de bilinmesine ve TTB olarak tüm ikazlarımıza karşın, hidroksiklorokin ilacı fakat bugün Sıhhat Bakanlığı tarafından rehberden çıkarıldı” açıklamasını yaptı.
Tartışmaların odağındaki ilaçların “ölümlere neden olduğu” tezi, toplumsal medya kullanıcıları ortasında yaygın formda paylaşıldı ve Türkiye’de #İlaçlarÖldürdüKocaİstifa’ etiketi TT listesine girdi. Lakin bilim insanları, vefat olaylarıyla hidroksiklorokin ortasında direkt bağlantı olduğu argümanına kuşkuyla yaklaşıyor.
Tedavide verilen sıtma ilacının Covid’e karşı tesirli olmadığına yönelik bulgular olmakla birlikte, ilacın “ölümlere neden olduğu” argümanları bilimsel olarak doğrulanmış değil.
İlaçların kalp hastalıklarına neden olduğu yanlışsız mu?
Hidroksiklorokin, sıtmaya karşı kullanılan en eski ve en yaygın ilaçlardan biri olan klorokine çok benziyor.
İltihaplı romatizma ve deri veremi (lupus) üzere otoimmün hastalıkların tedavisinde de kullanılan bu ilaç, antiviral özelliğinden ötürü son yıllarda daha fazla ilgi çekmeye başladı.
Lakin ilacın koronavirüse karşı tesirli olduğuna dair net bir ispat ortaya konmadı ve ilacın kalp problemlerine neden olabileceği ikazları yapıldı. İlaçla ilgili araştırmalar bilim etraflarında tartışma yarattı.
İlacın kalp hastalıklarına ve özel olarak da kalp krizine neden olduğu tezi hakkında bilim insanları ortasında bir uzlaşı bulunmuyor. Ölümlerin direkt ilaçla ilişkili olduğu da şimdi kanıtlanmış değil.
Hidroksiklorokin ile ilgili tartışmalar geçtiğimiz yıl Mayıs ayından bu yana birçok bilimsel etraf ve sıhhat otoritesinin gündemindeydi.
Savların merkezinde, Lancet tıp mecmuasında Mayıs 2020’de yayımlanan bir araştırma bulunuyordu.
Araştırmada, hidroksiklorokin ilacının Covid-19 tedavisinde bir faydası olmadığı, bilakis “hastaların vefat ihtimalini artırdığı” sonucuna varılmıştı. Fakat araştırmanın özel bir şirket tarafından sağlanmış bir data tabanına dayandığı ve yöntemsel yanlışlar içerdiği gerekçesiyle yöneltilen tenkitlerin akabinde, Lancet mecmuası makaleyi geri çekti.
ABD Besin ve İlaç Dairesi’nin (FDA) eski baş bilim insanı, Georgetown Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Jesse Goodman da bu araştırmanın denetimli denek kümeleriyle yapılmadığını, ampirik bir çalışma olduğunu belirterek, kelam konusu ilaç ile birtakım sıhhat problemleri ortasında korelasyon bulunduğunun ortaya koyulduğunu lakin bu durumun her vakit neden-sonuç ilgisinin varlığına işaret etmeyeceğini vurguladı.
Lancet’te yer alan araştırmanın yayınlanmasının akabinde 120 bilim insanı, Lancet’in editörüne yazdıkları açık mektupta araştırmayla ilgili tasalarını lisana getirdi. Mektupta, araştırmanın istatistiksel tahlili ve sistemiyle ilgili “10 kaygı” ortaya kondu. Araştırmanın hangi ülkeleri ya da hastaneleri içerdiğinin belirtilmediği aktarılırken, etik değerlendirmeden geçmediği vurgulandı. Ayrıyeten, araştırmada elde edilen datalarla ilgili ayrıntıların bilim insanları tarafından talep edildiği lakin bunların verilmediği belirtildi.
İlaç Covid-19’a karşı etkisiz mi?
Hidroksiklorokin ilacının “ölüm oranlarını artırdığı” bilimsel olarak kanıtlanmış değil. Lakin tedavi ve korunma açısından ilacın etkisiz olduğuna yönelik çalışmalar yapıldı.
30 Eylül 2020’de JAMA Internal Medicine mecmuasında yayımlanan randomize denetimli klinik bir çalışma, hidroksiklorokinin Covid-19’den korunmak tarafında rastgele bir klinik yararının olmadığını ortaya koydu.
19 Kasım 2020’de Tıp mecmuası New England Journal of Medicine’ın internet sitesinde yayımlanan ve 4 bin 700 hastayla yapılan çalışmada da, hastaneye yatırılan Covid hadiselerinin vefat oranları incelendiğinde hidroksiklorokinin rastgele bir yararı olmadığı gösterildi.
“Etkisinin olmadığı çok net”
BBC Türkçe‘ye konuşan Prof. Dr. Derya Unutmaz, Sıhhat Bakanlığı’nın hidroksiklorokini tedavi rehberinden çıkarmasını “doğru ancak geç kalınmış bir karar” olarak niteliyor lakin ilacın direkt ölümlere neden olduğunun şimdi katılaşmadığını de hatırlatıyor:
“Covid’e karşı tesirinin olmadığı çok net. İlacı hastalıktan evvel de verseniz, sonra da verseniz bir tesiri yok. Covid-19 hastalarında ilacı kullananların bir kısmında vefat hadiselerinde artış bile var, lakin sebebi tam olarak bilinmiyor.
“Kalp aritmilerine sebep olabileceği belirtiliyor. Kalbinizde bu türlü bir sorun varsa daha makus hale getirme ihtimali var. Bu yan tesirlerden ötürü da insanların etkilenmiş olması olası. Milyon beşere verdiğiniz vakit, küçük bir kısmı da olsa bundan etkilenmiş olabilir.
“Covid’le birlikte sanki kalbe daha fazla yan tesiri var mıydı, bilinmiyor. Bu türlü bir ihtimal de var. Covid birebir vakitte kalbi de etkiliyor. Sanki bu ilaçla birlikte o daha berbat duruma geldi mi gelmedi mi, bilinmiyor. Bu bir hipotez.”
” ‘Ölümlere yol açtı’ demek yanlışsız olmaz”
Prof. Dr. Derya Unutmaz, mevcut datalarla “Hidroksiklorokin ölümlere yol açtı” denmesinin mümkün olmadığını kaydediyor:
“İlaç ölümlere yol açtı diyemeyiz. İlacı kullanmamasına karşın Covid sonrası kalp krizi geçirenler de var. Sanki bu ilacı kullananlarda bir artış var mı, bilimsel olarak araştırmak lazım.
“Sağlık Bakanlığı’nın elinde bu bilgiler vardır lakin büyük ihtimalle hiçbir vakit ortaya çıkmayacak. Bunlara bakmadan, ‘Bu ilacı aldım kalp krizi geçirdim’ ya da ‘İlaç yüzünden tanıdığım öldü’ demek yanlış olur.”
“Hiçbir ayrım gözetilmeden verildi”
Unutmaz, kelam konusu ilacın “kalp muayenesi yapılmadan herkese verilmesinin” yanlış olduğunu da belirtiyor:
“İlaç verilmeden evvel kalp check-up’ı yapmanız lazım, aritmi olup olmadığının tespit edilmesi gerekiyor. Bunlar da yapılmadı. Genç yaşlı ayrımı yapılmadan, test sonuçları bile çıkmadan ilacın verildiği oldu.
“Birçok tabip arkadaşımız da bu ilacın verilmesine karşıydı lakin onlar da kendilerine baskı yapıldığını söyledi. Bir tabibe hiçbir biçimde reçete yazması istikametinde baskı yapılmaması gerekir. İlacın hiçbir ayrım gözetilmeden herkese leblebi dağıtır üzere dağıtılması, tıp tarihine kara leke olarak geçecek.”
Dünyada ilacın kullanıldığı tek ülke Türkiye miydi?
Türkiye, hidroksiklorokin ilacını Covid hastalarında kullanan tek ülke değildi. Hindistan, Brezilya, ABD, Fransa üzere birçok ülkede ilaç Covid tedavi protokollerinde yer aldı.
Hatta eski ABD Lideri Donald Trump ve Brezilya Devlet Lideri Jair Bolsonaro da, koronavirüse karşı “önleyici tedbir” olarak hidroksiklorokin ilacı aldıklarını söylemişti. Trump, basın toplantılarında sık sık hidroksiklorokin ilacını övmüş ve ilacı kullandığını açıklamıştı.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) 26 Mayıs 2020’de hidroksiklorokin ilacının klinik denemelerini güvenlik telaşları nedeniyle “geçici olarak” durdurduğunu açıklamıştı.
27 Mayıs 2020’de Fransa’da da ilacın Covid-19 hastalarının tedavisinde kullanımı yasaklandı.
Türkiye’nin başka ülkelerden farkı, hidroksiklorokin ilacının hastalığın erken devirde kullanılmasıydı. Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, hidroksiklorokinin “erken devirde kullanılmasının” Türkiye’ye mahsus bir prosedür olduğunu belirtmişti.
Koca, 15 Nisan 2020’de yaptığı açıklamada, Türkiye’nin erken kademede hidroksiklorokin kullanarak başka ülkelerden farklı bir yaklaşım içinde olduğunu söylemiş, “Bu ilacı bu kadar yaygın kullanan ikinci bir ülke yok. Dünya bu ilacın peşinde. Biz bir milyon kutuya yakın ilacı baştan stokladık” demişti.